Widząc w tramwaju, metrze czy autobusie współpasażera ze słuchawkami na uszach, często nie zdajemy sobie sprawy, że ta osoba właśnie „czyta” książkę. No może nie do końca, bo nie czyta sama, a lektorem jest np. znany aktor. Obecnie, gdy literatura nie musi być zamknięta w papierowym woluminie, odtwarzacz mp3 czy telefon komórkowy ze słuchawkami stają się wygodną przepustką do świata poezji i prozy. Taki komfort daje wynalazek, już niemłody, ale w ostatnich latach zdobywający rzesze zwolenników – książka mówiona, czyli (z angielskiego) audiobook.
Początki mówionych książek sięgają lat 30. XX wieku. Wtedy to Kongres Stanów Zjednoczonych ustanowił specjalny program z myślą o osobach niewidomych. Pierwsze audiobooki zostały nagrane w roku 1932. Rok później skonstruowano maszynę kopiującą, dzięki której rozpoczęła się masowa produkcja audiobooków. Mówione książki były ułatwieniem dla niepełnosprawnych, ale przyczyniły się także do ocalenia dziedzictwa kulturowego Ameryki Północnej. Jednym z pierwszych nagrań były opowieści rdzennych mieszkańców tego kontynentu, zarejestrowane przez antropologa J.P. Harringtona na aluminiowych dyskach przy pomocy gramofonu zasilanego przenośnym akumulatorem. W pierwszym okresie nagrywano przede wszystkim materiały poradnikowe i edukacyjne, dopiero później utrwalano literaturę piękną.
Pierwszym masowym nośnikiem mówionych książek stały się płyty winylowe. W latach 70. ub. wieku znacząco wzrosła popularność kaset magnetofonowych, na co wpływ miał m.in. kryzys energetyczny w 1973 roku, podczas którego na masową skalę zaczęto sprowadzać do Stanów Zjednoczonych japońskie samochody, fabrycznie wyposażone w magnetofony. Kolejnym milowym krokiem było upowszechnienie przenośnych odtwarzaczy kasetowych, dzięki czemu po audiobooki sięgnęli pasażerowie komunikacji i podróżni.
O ile miłośnicy muzyki szybko przekonali się do płyt kompaktowych, słuchaczom audiobooków przyszło to znacznie trudniej. Głównie dlatego, że po wyłączeniu magnetofonu, ponowne słuchanie książki na kasecie można było rozpocząć w miejscu, w którym się przerwało, natomiast pierwsze odtwarzacze CD nie potrafiły „zapamiętać”, gdzie słuchacz zrobił sobie przerwę. Ponadto jeszcze przez długie lata podstawowym wyposażeniem samochodów były odtwarzacze kasetowe.
Wraz z rozwojem rynku wydawcy audiobooków zaczęli ze sobą konkurować, m.in. angażując jako lektorów profesjonalnych aktorów. W 1986 roku sześć największych amerykańskich firm wydawniczych założyło Stowarzyszenie Producentów Audio, aby wspólnie promować mówione książki. Od 1996 roku stowarzyszenie to przyznaje nagrodę Audie dla najlepszych audiobooków, która jest tym, czym Oscar dla branży filmowej.
Wraz z rozwojem Internetu i technologii szerokopasmowego przesyłu plików, wprowadzaniem nowych formatów skompresowanego zapisu danych oraz rozwojem przenośnych odtwarzaczy, audiobooki przeżywają okres największego rozkwitu.
Opublikowano 20 kwietnia 2011
Ostatnia aktualizacja 3 czerwca 2019
